Domniemany grób Hubala w Inowłodzu

Jedno z ostatnich zdjęć majora Hubala, wykonane przez Niemców
prawdopodobnie w zagajniku pod Anielinem.
Fotokopia w zbiorach J. Lombarskiego.

W dzisiejszym wpisie chciałam poruszyć sprawę domniemanego pochówku majora Dobrzańskiego w Inowłodzu. Hipoteza o tym, że Hubal spoczywa w tej niewielkiej miejscowości koło Tomaszowa Mazowieckiego, pojawiała się już wiosną 2016 r. Wydawać by się więc mogło, że sprawa ta straciła nieco na swej aktualności. Niedawno jednak wśród moich facebookowych znajomych, zaczął krążyć odnośnik do artykułu w serwisie Polska The Times pod sensacyjnym tytułem: Inowłódz: Odnaleziono zwłoki majora Henryka Dobrzańskiego ps. "Hubal". Pojawił się on również na profilu Polish Youth Association - Patriae Fidelis, która opatrzyła go komentarzem: Kolejny Bohater odnaleziony - major Henryk Dobrzański ps. "Hubal". Powolutku znajdziemy wszystkich polskich Patriotów, którzy oddali swoje życie za wolną Ojczyznę. [...] Niech spoczywają w pokoju! Wpis ten błyskawicznie polubiło i udostępniło przeszło tysiąc osób i mało kto zadał sobie trud, żeby choć pobieżnie przeczytać artykuł, który wywołał taką falę entuzjazmu. Został on bowiem napisany właśnie w kwietniu 2016 r. i wyraźnie jest w nim mowa o domniemanym miejscu pochówku majora Hubala. Tylko domniemanym.

Nie mogę wykluczyć całkowicie, że na cmentarzu w Inowłodzu faktycznie spoczywa Henryk Dobrzański. Nie będę jednak ukrywać, że jestem bardzo sceptyczna co do tej hipotezy. Argumenty, które przytaczane są na jej poparcie, są dla mnie niemal zupełnie niewiarygodne. Spróbujmy przyjrzeć się relacji, od której wszystko się zaczęło. 

Paweł Beuth całą historię usłyszał od swojego teścia, Jana Kowalskiego. Jego ojciec, Stanisław, miał w maju 1940 roku uczestniczyć w pochówku majora Hubala. Według tej opowieści, w pierwszym tygodniu maja Niemcy mieli zgłosić się do proboszcza parafii w Inowłodzu, księdza Stanisława Kowalskiego, i obarczyć go sprawą pochówku zabitego kilka dni wcześniej Hubala. Aby przywieźć zwłoki z Tomaszowa, ksiądz Kowalski potrzebował furmanki i w tym celu zwrócił się do wspomnianego już wyżej Stanisława Kowalskiego. Po przewiezieniu do Inowłodza, ciało oficera zostało pochowane w grobowcu rodziny Kowalskich, gdzie znajdowało się do roku 1949. Później jednak w grobowcu zabrakło już miejsca i ciało majora miało zostać przeniesione pod ścianę cmentarza, gdzie nie było wówczas żadnych grobów. W latach 80. ta część nekropolii została zagospodarowana dla kolejnych pochówków i gdy znaleziono tam kości, zostały one przeniesione w inne miejsce. W programie "Było... nie minęło" Paweł Beuth twierdził, że szczątki Hubala mogą znajdował się tam nadal. Na poparcie swoich słów pokazywał fotografię grobowca Kowalskich, na odwrocie której ktoś ołówkiem zanotował: "Hubal 1940 13 IX 1949".
Nie wiedzieć dlaczego, całą tę relację uznano za szczególnie wiarygodną. Prace ekshumacyjne na inowłodzkim cmentarzu podjęło Stowarzyszenie Wizna 1939, które może się pochwalić m.in. odnalezieniem szczątków doczesnych kpt/mjra Władysława Raginisa. Na swojej stronie, relacjonując pierwszy etap prac ekshumacyjnych, Stowarzyszenie pisało entuzjastycznie o "nowej fazie w poszukiwaniach grobu Hubala", o "wyjątkowym prawdopodobieństwie" odnalezienia go właśnie tam. Rzeczywiście, wśród odkopanych kości znajdowały się również należące do mężczyzny w wieku 40-50 lat, a więc pasującym do wieku Dobrzańskiego. Nad informacją o tym, że na jednej kości widniały ślady cięcia szablą, jakoś się prześlizgnięto. Być może dlatego, że nigdzie nie ma potwierdzonej informacji, aby major kiedykolwiek taką ranę odniósł. Szczątki trafiły do analizy dna, na której wyniki wciąż trzeba czekać.
Mimo upływu roku, entuzjazm Stowarzyszenia nie słabnie. Co więc wywołuje mój sceptycyzm? Zacznijmy może od dowodu, jaki przedstawia świadek. O zdjęciu można powiedzieć tylko tyle, że na pewno przedstawia grób rodziny Kowalskich. Adnotacja na odwrocie mogła zostać wykonana w dowolnym momencie i tak naprawdę nijak nie potwierdza, że major kiedykolwiek spoczywał na uwiecznionej na fotografii mogile. Tekst mógł zostać dopasowany (choć oczywiście nie musiał) do treści relacji. Na pewno też zastanowić się należy, dlaczego cała ta historia ujrzała światło dzienne dopiero teraz, po prawie osiemdziesięciu latach? To przecież nie pierwszy raz, kiedy próbuje się rozwikłać zagadkę miejsca pochówku Hubala. Akcje takie miały miejsce m.in. w latach siedemdziesiątych. W dodatku, parę lat temu głośno było o hipotezach pochowania Hubala w Wąsoszu koło Częstochowy lub Kraśnicy niedaleko Opoczna. Dlaczego wówczas świadek nie zgłosił się i nie powiedział: "Tam nie ma co szukać, bo major spoczywa w Inowłodzu."? Jego postać wciąż jest znana w tamtych stronach, nie wierzę, żeby takie informacje do świadka nie dotarły. Tak późne ujawnienie relacji powoduje również, że wszystkie osoby, które mogłoby ją potwierdzić lub zanegować, już niestety nie żyją. A przecież historyk ma niejako we krwi weryfikację treści jednego źródła - drugim. W tym przypadku było to niemożliwe, a fakt, że nie jest to relacja z pierwszej ręki, powinien dodatkowo zaalarmować zwolenników tej hipotezy.
Również treść tej historii budzi moje wątpliwości. Przede wszystkim - dlaczego Niemcy mieliby w ogóle zawiadamiać polskiego księdza o konieczności pochowania zwłok majora Dobrzańskiego. Doskonale wiadomo, jak bardzo starali się zatrzeć wszelkie ślady i całą sprawę zachować w głębokiej tajemnicy. Na zachowanych fotografiach major leży obłożony gałązkami i gazetami - ciało przygotowano do spalenia, by utrudnić jego identyfikację. Tymczasem, w kilka dni po śmierci Hubala, Niemcy "udostępniają" ciało proboszczowi z Inowłodza. Gdzie tu logika? Tym bardziej, że jest to miejscowość odległa od Tomaszowa o prawie dwadzieścia kilometrów. Ten, kto był choć raz na terenie tomaszowskich koszar, lub nawet w samym tylko mieście, łatwo się zorientuje, że w bliskiej okolicy nie brak miejsc idealnych dla ukrycia ciała. Miejscowość otoczona jest lasami, w pobliżu jednostki znajduje się cmentarz żołnierzy z I wojny światowej, a przecież i same koszary wydają się bezpiecznym miejscem - na pewno Niemcy nie zakładali, że pięć lat później będą opuszczać to miejsce. Dlaczego więc mieliby brać pod uwagę odległy Inowłódz? W dodatku, z jakiego powodu powierzyli to polskiemu księdzu, który zorganizować miał transport ciała, dobrać sobie współpracowników do pochówku, a tym samym samodzielnie zadecydować, kto jest godzien zaufania i dotrzyma tajemnicy? Początkowo więc robią wszystko, by uniemożliwić identyfikację ciała, pochować Hubala w sekrecie, a po kilku nagle tracą zainteresowanie całą sprawą, zostawiając to proboszczowi Kowalskiemu. Ja w tym nie widzę sensu.
Stowarzyszenie Wizna 1939 całą tę historię promuje jednak jako bardzo wiarygodną. Od kwietnia tego roku na stronie internetowej Stowarzyszenia przeczytać można kolejne "rewelacje" w sprawie poszukiwań grobu Hubala. Podjęto bowiem próby odszukania w pobliżu Tomaszowa samotnej, bezimiennej mogiły, na której miała wisieć tabliczka z niemieckim napisem Tu leży bohater. Można zastanawiać się, dlaczego Niemcy mieliby w ogóle w jakiś sposób oznaczać miejsce grobu Hubala. W dodatku w taki pełen szacunku sposób. Nie zmienia to jednak faktu, że i taka wersja miejsca pochówku majora krążyła, chyba nawet niedługo po wojnie. Członkom Stowarzyszenia należy się uznanie za każdą próbę odnalezienia miejsca spoczynku majora. Oni jednak idą dalej, a mianowicie łączą obie wersje i nadal uznają je za bardzo prawdopodobne! Według informacji zawartych na stronie, kolejność wydarzeń miałaby wyglądać następująco:
1) Niemcy przygotowują ciało do spalenia, żeby uniemożliwić jego identyfikację.
2) Chowają Hubala w bezimiennej mogile, na której zawieszają wspomnianą tabliczkę.
3) Po kilku dniach w jakiś sposób zawiadamiają księdza Kowalskiego z Inowłodza, że powinien ciało majora zabrać (wykopać?) i pochować w innym miejscu.
4) Ksiądz Kowalski przewozi ciało Hubala do Inowłodza i chowa na miejscowym cmentarzu.
5) Historia ta ujrzy światło dzienne w siedemdziesiąt sześć lat od tamtych wydarzeń.
Czy to w ogóle brzmi przekonująco? Dla mnie niestety nie. Dlatego obawiam się, że wyniki ekshumacji szczątków odnalezionych w Inowłodzu, nie przyniosą odpowiedzi na pytanie, gdzie znajduje się grób majora Dobrzańskiego. Stowarzyszeniu Wizna 1939 należy się oczywiście uznanie za ich trud podczas prac. Dobrze, że badają każdą pogłoskę o miejscu pochowaniu Hubala. Uważam jednak, że mówienie o tym, że prawdopodobnie spoczywa on w Inowłodzu, jest mocno na wyrost.