Czy Hubal bił Niemca?

Kiedy jakiś czas temu udostępniłam na Facebooku swój artykuł Nie taki znowu szalony Major, jeden z internautów napisał, że "Hubal bił Niemca" i za to należy mu się szacunek. To krótkie zdanie uświadomiło mi, że wśród wielu osób wciąż panuje przekonanie o licznych starciach, jakie Oddział Wydzielony stoczył z Niemcami, zadając im przy tym wysokie straty.

Jest to jednak przekonanie błędne. Celem istnienia oddziału nie była bieżąca walka ze znacznie silniejszym okupantem, ale szykowanie się - przede wszystkim przez nabór ochotników i ich szkolenie - do wystąpienia na tyłach niemieckich. Miało to nastąpić w chwili zaangażowania Wehrmachtu na froncie zachodnim, spodziewanego na wiosnę 1940 roku. Hubal nie planował żadnych wystąpień zbrojnych przed tym momentem i mimo wielu dogodnych sytuacji nie atakował przeciwnika. Nie zamierzał również wywoływać powszechnego powstania, o czym świadczą jego słowa zanotowane w dzienniku bojowym oddziału.

Oczywiście, mimo stosowania takiej strategii, Hubalczykom nie zawsze udawało się unikać starć z Niemcami. Najjaskrawszym tego przykładem jest walka pod Huciskiem, stoczona 30 marca 1940 r. i zakończona zwycięstwem strony polskiej. Jednak w ciągu siedmiu miesięcy działalności oddziału (październik 1939 - kwiecień 1940) takich potyczek było zaledwie sześć. W dodatku właściwie żadna z nich nie była akcją zaplanowaną przez stronę polską.

Przyjrzyjmy się więc im po kolei:

• 

  Wola Chodkowska  - 1 października 1939 r.
  Pod względem skali i znaczenia jest to najmniejsze starcie żołnierzy Majora. Oddział, liczący wówczas kilkudziesięciu ułanów (źródła mówią o trzydziestu - czterdziestu), zatrzymał się nad ranem na postój w miejscowości Chodków. Niedługo potem we wsi dał się słyszeć warkot silnika samochodowego.  Okazało się, że w pobliżu Woli Chodkowskiej, na drodze do Ryczywołu, ugrzęzła w piachu niemiecka ciężarówka łączności. Trudno powiedzieć, dlaczego major Dobrzański zdecydował się zaatakować unieruchomionego przeciwnika. Ułani przebyli rzekę Radomkę i galopem natarli na nieprzyjaciela. Załoga samochodu liczyła - prawdopodobnie - sześciu Niemców, z których trzech zginęło, jeden został ranny (opatrzony potem przez jednego z mieszkańców Woli Chodkowskiej), a dwóch uciekło. Po stronie polskiej było dwóch zabitych - ułani Henryk Piekarski i Kazimierz Stroński polegli podczas ścigania jednego z uciekających. Józef Alicki podaje również informację, że jeden z Polaków został lekko ranny.
  Potyczka została szerzej omówiona w tym miejscu.
  
  
• 

  Starachowice  - pierwsza dekada października 1939 r.
  To właściwie kilka drobnych starć w drodze oddziału w kierunku lasów starachowickich i dalej - w Góry Świętokrzyskie. Niewiele o nich wiadomo. Najwięcej miejsca w swoich wspomnieniach poświecił im Józef Alicki, nie podając jednak nawet dokładnych dat ani nazw miejscowości, w których "otarli się" o Niemców. Do jednej z takich walk doszło, gdy kawalerzyści czekali na dogodny moment do przekroczenia szosy Starachowice - Ostrowiec. W pobliżu miejsca, gdzie ukryli się w lesie, Niemcy rozpoczęli ćwiczenia. Mimo próby uniknięcia walki przez Polaków, ostatecznie doszło do wymiany ognia. Zaskoczony przeciwnik, mimo przewagi liczebnej, musiał się wycofać. Major, jak nigdy dotąd, był niezadowolony i smutny. Kazał sprawdzić siodłanie i przygotować się do drogi.  - zanotował Alicki. Po tym starciu oddział ruszył w dalszą drogę, w kierunku Włoszczowej.
  
  
• Cisownik - według różnych źródeł 1 lub 2 listopada 1939 r, jednak bardziej prawdopodobna wydaje się data 5 listopada 1939 r.
  Oddział dotarł tu po nocnym przemarszu z gajówki Zychy. Mimo wystawionego ubezpieczenia, Niemcom udało się niepostrzeżenie podejść do wsi i zaskoczyć odpoczywających Hubalczyków. [...] grzmocili z broni maszynowej, wykorzystując jako zasłonę budynki wiejskie. Zorientowawszy się, iż nasze siły są małe, a uzbrojenie słabe, zaczęli się pchać coraz odważniej. - wspominał Alicki. Miarą powstałego zamieszania jest fakt, że Polacy wycofali się z Cisownika, pozostawiając w jednej z chałup wszystkie dokumenty oddziału. Na szczęście przytomna Marianna Cel ("Tereska") zdołała ukryć je przed wejściem Niemców. Chociaż wśród Polaków nikt nie zginął, oddział boleśnie odczuł stratę niemal wszystkich koni, w tym dwóch wspaniałych wierzchowców marszałka Rydza-Śmigłego - "Groma" i "Hetmańskiego".
  Osobny wpis na temat Cisownika znajdziecie tutaj.
   
• 

  Hucisko - 30 marca 1940 r.
  Największe starcie Hubalczyków z Niemcami. Jednostki policji i SS kierowały się na dwie miejscowości - Gałki i Hucisko, prawdopodobnie głównym ich celem było spacyfikowanie wsi, a nie zbrojna rozprawa z oddziałem. Niemcy podchodzili pod Hucisko od strony wschodniej, z kierunku Skłobów. Do pierwszej wymiany ognia doszło już około godziny szóstej rano, ostrzelany został wówczas patrol pchor. E. Kuropki ("Barbarycz"). Właściwa walka rozpoczęła się jednak przeszło trzy godziny później, około w pół do dziesiątej. Na linii słychać pojedyncze strzały i serie niemieckich r.k.m. Pierwszy pluton posuwa się naprzód dążąc do zwarcia, niemcy naprzód idą niechętnie. Drugi pluton [okopał] się w lesie do którego npl. wcale nie wchodzi - czytamy w dzienniku oddziału [pisownia oryginalna]. O wyniku walki zadecydował patrol kawalerii, który około godziny jedenastej zaatakował kolumnę samochodów na tyłach nieprzyjaciela. Zniszczono wówczas cztery pojazdy a dalszych pięć uszkodzono, zginęło też kilku oficerów, w tym jeden w stopniu pułkownika. Akcja ta w połączeniu z brawurowym polskim atakiem na bagnety spowodowała wśród Niemców wybuch paniki. Wielu z nich zginęło podczas ucieczki z pola walki, a całe starcie przyniosło Polakom zwycięstwo.
  Jakie były siły obu przeciwnych stron? Stan Oddziału Wydzielonego wynosił w tym dniu, według słów Józefa Alickiego, 101 żołnierzy (86 +15 w służbie). Oczywiście, nie wszyscy oni wzięli udział w samej walce. Stosunkowo niewielkie były też straty: 9 poległych, 4 rannych.
  Pod Huciskiem mogło znaleźć się nie więcej niż dwustu Niemców, a ich straty mogły wynieść od 60 do 100 zabitych i rannych. 
   
• 

  Szałasy - 1 kwietnia 1940 r.
  Po odskoczeniu z Huciska, Hubalczycy zatrzymali się w zespole wsi Szałas (Szałas Stary, Nowy, Komorniki i Zapuście), gdzie dotarli nad ranem ostatniego dnia marca. Dzień ten minął spokojnie i dopiero 1 kwietnia okazało się, że Niemcy otoczyli oddział. Podczas próby wyrwania się z okrążenia doszło do walk wzdłuż toru kolejki wąskotorowej,  w czasie których Polakom udało się odrzucić przeciwnika. Jednak sytuacja oddziału nadal była ciężka. Aby móc kontynuować zamierzony marsz w Góry Świętokrzyskie, Hubalczycy musieliby przebić się przez szosę Kielce-Skarżysko-Radom. Próba ta jednak skończyła się niepowodzeniem i, ostrzelani, wycofali się w głąb lasu. Niemcy walą równie zajadle jak niecelnie, bo żeby tak nie trafić w 30 stłoczonych koni, to trzeba  być specjalnie uprzejmym dla npla  - notuje pchor. Henryk Ossowski ("Dołęga"). Ostatecznie Major decyduje się na rozdzielnie oddziału. Najpierw przebijać ma się kawaleria, a za nią piechota pod dowództwem ppor. Marka Szymańskiego ("Sęp"). W razie, gdyby nie nadążyła za konnymi, miała ponowić próbę następnej nocy. Niestety, z okrążenia szczęśliwie wyrwać udało się tylko ułanom, którzy 3 kwietnia dotarli do Kamiennej Woli i tam zatrzymali się na dłuższy postój. Ppor. "Sęp", nie widząc szans powodzenia przebicia się całością sił, podzielił swoich żołnierzy na mniejsze grupki, niektórym pozwalając nawet wrócić do domów. W ten sposób piechota Hubala właściwie przestała istnieć. Sam "Sęp" dołączył do oddziału dopiero dzień po śmierci Majora.
  
  
  
• 

  Anielin - 30 kwietnia 1940r.
  Dzień wcześniej oddział stacjonował pod Wólką Kuligowską, skąd wycofał się po ostrzelaniu posterunku wartowniczego przez Niemców (zginął wówczas Józef Kośka). Próbując wymknąć się niemieckiej obławie, Hubalczycy dotarli do Fryszerki, gdzie zaprzyjaźniony młynarz Ignacy Sobczyński poinformował ich, że obława ta sięga tylko do Anielina. Jeśli Polakom uda przedostać się na lewy brzeg Pilicy, prawdopodobnie zdołają się wymknąć. Ostatecznie jednak Major zrezygnował z przeprawy przez wezbraną rzekę i zdecydował ukryć się w młodym zagajniku niedaleko Anielina. Rano 30 kwietnia Niemcy natknęli się na polski posterunek wartowniczy. Wywiązała się bezładna strzelanina, w wyniku której zginął major Dobrzański oraz jego luzak, kpr. Antoni Kossowski ("Ryś"). Reszcie Hubalczyków udało przedostać się przez Pilicę na punkt zborny u sołtysa Wojakowskiego w Rzeczycy. (Szerzej o wydarzeniach tamtego tragicznego dnia pisałam w artykule Śmierć Hubala).
  
  

Wśród wielu mitów, jakie otaczają Hubala, pojawia się zarzut o zbyt wczesne podjęcie akcji zbrojnej przeciwko Niemcom. Jak widać z powyższego zestawienia, przekonanie to jest nieprawdziwe. Major Dobrzański unikał starć z przeciwnikiem, a do walki stawał tylko wtedy, gdy zmusiły go do tego okoliczności.


Wszystkie ilustracje pochodzą z filmu "Hubal" (Zbiory Filmoteki Narodowej).